Чарота Іван Аляксеевіч

Беларускі славіст, перакладчык, літаратуразнавец, доктар філалагічных навук, прафесар, акадэмік Сербскай Акадэміі навук і мастацтваў, акадэмік Міжнароднай Славянскай Акадэміі навук, адукацыі, мастацтва і культуры, загадчык кафедры славянскіх літаратур БДУ.

Біяграфія

Чарота І. А. з 1969 па 1974 год вучыўся на аддзяленні рускай мовы і літаратуры філалагічнага факультэта БДУ. Пасля заканчэння яго працаваў тры гады настаўнікам у Паляцкішскай сярэдняй школе Воранаўскага раёна Гродзенскай вобласці. У 1977 годзе прыняты на працу ў Белдзяржуніверсітэт, дзе займаў, адпаведна, пасады выкладчыка — старшага выкладчыка, дацэнта, а затым, прайшоўшы на працягу 1991 па 1994 гг. навучанне ў дактарантуры, стаў загадваць новастворанай кафедрай славістыкі (славянскіх літаратур). Кандыдацкую дысертацыю «Творчество М. А. Шолохова и литературный процесс Югославии (1956-1986)» абараніў у ЛДПІ (Ленінград, 1986), доктарскую — «Беларуская літаратура ХХ стагоддзя і працэсы нацыянальнага самавызначэння» у БДУ (Мінск, 1998).

Перакладае з сербскай, славенскай, македонскай, польскай і іншых моў на беларускую і рускую, а таксама з беларускай і рускай на сербскую. Заснавальнік, укладальнік і перакладчык серыі «Сербскае багаслоўе ХХ стагоддзя».

Навуковыя працы і кнігі

Свае навуковыя інтарэсы І. А. Чарота засяродзіў перш за ўсё на літаратурах і культурах славянскіх народаў. Даследуючы іх генетычныя, тыпалагічныя і кантактныя ўзаемадзеянні, ён сцвердзіўся як вядучы югаславіст Беларусі, высокааўтарытэтны спецыяліст у галіне параўнальнага літаратуразнаўства і культуразнаўства, аўтар каля 600 навуковых прац, сярод якіх кнігі «Беларуская савецкая літаратура за мяжой» (Мінск, 1988 — у сааўтарстве), «Пошук спрадвечнай існасці: Беларуская літаратура ХХ стагоддзя ў працэсах нацыянальнага самавызначэння» (Мінск, 1995), «Сербская Праваслаўная Царква» (Мінск, 1998), «Беларуская мова і Царква» (Мінск, 2000), «Косовская битва продолжается» (Мінск, 2000), «Антологиjа белоруске поезиjе», (Београд: 1993; 2-е выданне — 2012), «Югаславянскія казкі» (Мінск, 1999), «Антологиjа лирике источних Словена» (Београд, 2000), «Насустрач Духу. Анталогія беларускай хрысціянскай паэзіі» (Мінск, 2001), «Насустрач Духу. Анталогія беларускай хрысціянскай прозы» (Мінск, 2002), «Слово и Дух. Антология русской духовной поезии ХХ -ХХ вв.» (Минск, 2003, 2005, 2010), «Ні на небе, ні на зямлі. Казкі славянскіх народаў» (2013), «Српска књижевност. Антологија текстова. Књ.І -V» (Мінск, 2002—2007 — на сербскай мове), «Тэорыя і практыка мастацкага перакладу» (Мінск, 2012), «Испод крила роде. Антологиjа савремене белоруске поезиjе» (Подгорица, 2014), «Беларусы пра Сербію-Югаславію» (Мінск, 2015, « Белорусија и Србија: Трагом узајамног упознавања и деловања»(Шабац, 2016).

Навукова-метадычная сфера

Прафесар І. А. Чарота з’яўляецца членам рэдкалегій 11 перыядычных выданняў (6 замежных), навуковым кансультантам Беларускай Энцыклапедыі; сакратаром Біблійнай камісіі Беларускага Экзархата Рускай Праваслаўнай Царквы і выканаўчым рэдактарам часопіса «Праваслаўе». У навукова-метадычнай сферы плён яго складаюць такія дапаможнікі, як «Советская литература в связях и взаимодействиях: Начала сравнительного и системного анализа» (Мінск, 1989), «Мастацкі пераклад на беларускую мову : Асновы тэорыі і практычныя рэкамендацыі» (Мінск, 1997), «Югаславянскія літаратуры і культуры» (Мінск, 1999 — у сааўтарстве), Праграма «Гісторыя славянскіх літаратур» (2000), «Гісторыя сербскай літаратуры. Практыкум» (2007).

Перакладчыцкая праца

Член Саюзаў пісьменнікаў СССР (адпаведна, Саюза пісьменнікаў Беларусі), а таксама Расіі і Сербіі; актыўна выступае ў друку як літаратуразнавец, крытык, эсэіст, публіцыст. Больш за дваццаць пяць гадоў узначальвае бюро секцыі мастацкага перакладу і літаратурных сувязяў Саюза пісьменнікаў Беларусі, займаецца перакладам з сербскай, харвацкай, славенскай, македонскай, польскай і іншых моў на беларускую і рускую, а таксама з беларускай і рускай на сербскую. Яго наробак — больш за 1200 друкаваных перакладаў, у тым ліку звыш 70 кніжных выданняў, сярод якіх творы наступных аўтараў: Патрыярх Сербскі Павел, Нікалай Веліміравіч, Юсцін Попавіч, Марка С. Маркавіч, Фадзей Штрбулавіч, Іва Андрыч, Браніслаў Нушыч, Радэ Драінац, Добрыца Чосіч, Нэвена Вітошавіч Чэкліч, Зоран Гаўрылавіч, Міра Радоевіч і Любадраг Дзіміч, Момір Лазіч, Драган Лакічавіч, Драгаслаў Міхаілавіч, Гроздана Олуіч, Горан Петравіч, Ліляна Хаб’янавіч-Джуравіч, Бена Зупанчыч, Прэжыхаў Воранц, Ёсіп Юрчыч, Драга Янчар і інш. Заснавальнік, укладальнік і перакладчык серыі «Сербскае багаслоўе ХХ стагоддзя», у якой ужо выйшла больш за чатыры дзесяткі кніг. Перакладзены І. А. Чаротам зборнік «Мовы ўсяго жывога: Сербскія народныя казкі» (Мінск, 2007) прызнаны найлепшай кнігай Беларусі ў галіне перакладу на 2008 год і адзначаны Нацыянальнай прэміяй.

Узнагароды

• прэмія Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь «За духоўнае адраджэнне» (2003)
• Міжнародная прэмія імя К. Астрожскага (Польшча, 1999)
• Міжнародная прэмія імя Ф. М. Дастаеўскага (Сербія, 2007) (уручана ў 2012)
• прэмія Саюза пісьменнікаў Сербіі (2000)
• прэмія часопіса «Збиља /Reality» (СРЮ, Бялград, 2000, 2006);
• Сусветная праваслаўная літаратурная прэмія «Багародзіца Трохручыца» (сербскі Фонд імя Іванкі Мілошавіч — Чыкага, ЗША, 2011)
• Міжнародная літаратурная прэмія імя Радэ Драінца (Сербія, 2014)
• Міжнародная прэмія Фонда Карычаў (Сербія, 2014)
• ордэн Прападобнага Сергія Раданежскага ІІІ ступені (РПЦ,2002)
• памятны медаль Саюза славацкіх пісьменнікаў (2003)
• ордэн Святога Савы III ступені (СПЦ, 2004)
• Залаты знак Культурна-асветнага таварыства Сербіі (2008)
• ордэн свяціцеля Кірыла Тураўскага ІІ ступені (БПЦ, 2012)
• сярэбраны медаль «За заслугі» (Сербія, 2014)
• медаль Аляксандра Пушкіна (РФ, 2015).
• грамата Патрыяршага Экзарха ўсяе Беларусі (2017)
• прэмія Рэспублікі Беларусь «За духоўнае адраджэнне» (2019)