Пятро Глебка

Беларускі паэт, драматург, перакладчык, грамадскі дзеяч. Акадэмік АН Беларускай ССР (1957, член-карэспандэнт з 1950). Член Саюза пісьменнікаў СССР (1934).

Біяграфія

Пятро Глебка нарадзіўся ў сялянскай сям’і. У 1923 скончыў Уздзенскую сямігодку і спрабаваў паступіць у БДУ, але няўдала. Вучыўся ў Белпедтэхнікуме (1924—1927), дзе пазнаёміўся з П. Трусам і М. Лужаніным, актыўна супрацоўнічаў з імі ў насценнай газеце. У 1925 Глебка ўступіў у шэрагі «Маладняка», у гэтым жа годзе ў газетах «Беларуская вёска», «Савецкая Беларусь», часопісах «Работніца і сялянка», «Беларускі піянер» з’явіліся першыя вершы П. Глебкі. Пачынаў П. Глебка як тыповы маладняковец — з «маладняцкім задорам», са «стальной» верай у «залатое ранне» краіны. З пераходам П. Глебкі ў 1926 у літаратурна-мастацкае аб’яднанне «Узвышша» мяняецца яго творчая манера. Яна становіцца больш стрыманай, рэфлексійна-разважлівай, псіхалагічна-паглыбленай. У 1928—1930 сакратар часопіса «Узвышша».

У 1927 Пятро Глебка перавёўся на літаратурна-лінгвістычнае аддзяленне педагагічнага факультэта БДУ, дзе атмасфера ў цэлым спрыяла інтэлектуальнаму росту і мастацкай творчасці.

Пасля заканчэння ўніверсітэта ў 1930 годзе П. Глебка працаваў загадчыкам літаддзела ў газеце «Калгаснік Беларусі», у часопісе «Полымя рэвалюцыі». Кансультант па паэзіі ў СП БССР (1934—1936). Падчас Вялікай Айчыннай вайны — у рэдакцыях франтавых газет «За Савецкую Беларусь», «За свабодную Беларусь». Пад псеўданімам Язэп Касіла друкаваў сатырычныя творы ў газеце-плакаце «Раздавім фашысцкую гадзіну» і ў «Партызанскай дубінцы». У 1943—1945 рэдактар выдавецтва ЦК КП(б)Б «Савецкая Беларусь», галоўны рэдактар Дзяржаўнага выдавецтва БССР у Маскве.

З 1945 года працаваў у Інстытуце літаратуры, мовы і мастацтва Акадэміі навук Беларускай ССР, узначальваў групу па складанні «Руска-беларускага слоўніка» (1953). У 1952—1956 гадах кіраваў сектарам лексікаграфіі, з 1957 года — дырэктар Інстытута мовазнаўства. У 1957—1969 гадах Глебка узначальваў інстытут мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору Акадэміі навук Беларускай ССР. У 1966—1969 гадах — акадэмік-сакратар Аддзялення грамадскіх навук Акадэміі навук Беларускай ССР.

Член КПСС з 1942.

Абіраўся дэпутатам Вярхоўнага Савета Беларускай ССР у 1955—1967 гадах. Удзельнічаў у рабоце сесій Генеральнай Асамблеі ААН (1955, 1956, 1957, 1964).

Меў багаты хатні кнігазбор, экслібрысы да якога стварылі знаныя беларускія мастакі Яўген Красоўскі (сяр. 1960-х), Мікалай Тарасікаў (кан. 1950-х), Анатоль Тычына (1960), Яўген Ціхановіч (1969). Мастак Мікола Купава па замове жонкі паэта выканаў экслібрыс (каля 1980), з якім асноўная частка кнігазбору П. Глебкі была перададзена ў бібліятэку НАН Беларусі (1986).

Творчасць

Друкаваўся з 1925 года. Першы зборнік П. Глебкі — «Шыпшына» (1927) — красамоўны ўзор лірычнай паэзіі, сведчанне яго самабытнага таленту. Лірыка паэта набывае сімволіка-алегарычныя абрысы, становіцца выразна медытатыўнай. Лірычны герой усё часцей самавыяўляецца праз мінорныя таны, праз вірлівы каскад супярэчлівых думак і перажыванняў. Тэма кахання стала адным з важных сродкаў самавыяўлення П. Глебкі. Вобраз каханай лейтматывам праходзіць праз цыкл вершаў «Краса маладосці» (1927). Створаны паэтам эскіз прыроды ў яго прыродаапісальных цыклах таксама спрыяе раскрыццю стану лірычнага героя («Дрыжаць у шэрані», «Клён завяў», «Гнуцца вербы», «Спаткаем вясну», «Месяц нурцуе» і інш.). У пазнейшых зборніках паэзіі — «Урачыстыя дні» (1930), «Хада падзей» (1932), «Чатыры вятры» (1935), «Мужнасць» (1938) — яскрава адбілася атмасфера літаратурнага жыцця 30-х гадоў з яе натхнёным услаўленнем гераічнай сучаснасці і апафеозам рэвалюцыі.

Рэчаіснасць бачылася маладому Глебку ў рамантычным святле, а будучыня Беларусі — мройліва і светла. Беларускія інтэнцыі паэта часам набываюць ясенінскія інтанацыі, пра што П. Глебка сам прызнаецца пазней у аўтабіяграфіі.

Сярод найлепшых вершаваных твораў ваеннага часу варта назваць «Партызаны», «Смерць салдата», «Родны хлеб», «Пасылка», «Гай», «Жывое слова», «Пра кнігі», «Беларусі», «Пералом», «Зварот» і інш. У цэлым жа лірыка ваеннага перыяду адметная ў маштабе ўсёй беларускай савецкай літаратуры 1941—1945, і, мабыць, не будзе памылкай лічыць яе вяршыняй літаратурна-мастацкай працы паэта.

Пераклаў на беларускую мову шмат твораў рускіх і савецкіх паэтаў. Песні на вершы Глебкі напісалі У. Алоўнікаў, Р. Пукст, А. Багатыроў, М. Чуркін і інш.

Творы паэта перакладзены на многія замежныя мовы.

Глебка і Янка Купала

Пазнаёміўся з Купалам увесну 1926 года на кватэры паэта. На працягу многіх гадоў быў у цесным сяброўстве з песняром і адчуваў яго падтрымку і дапамогу як паэт. Стаў адным з вучняў і паслядоўнікаў Купалы. Разам са сваім настаўнікам рэдагаваў творы Т. Шаўчэнкі. У некаторых творах Глебкі адчуваецца ўплыў Купалавай паэмы «Безназоўнае». Услед за Янкам Купалам развіваў у беларускай літаратуры жанр драматычнай паэмы. Прысвяціў Я. Купалу свае вершы «Песня» і «Жывое слова». Аўтар шматлікіх артыкулаў і ўспамінаў пра паэта: «Аб мове Янкі Купалы» («ЛіМ», 10 жніўня 1948 года), «Неапублікаваныя купалаўскія радкі» («ЛіМ», 30 чэрвеня 1951 года), «Шлях да сэрца народа» («Огонёк», 1952, № 28), «Вялікі пачатак» («ЛіМ», 28 мая 1955 года) і іншыя.

Навуковая дзейнасць

П. Глебка вылучаўся глыбокім разуменнем ролі гуманітарнай навукі ў лёсе народа. Задоўга да таго, як акадэмік АН Беларусі П. Ф. Глебка (з 1957) узначаліў Інстытут мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору (ІМЭФ) АН БССР (1957—1969), а затым усё аддзяленне грамадскіх навук, ён клапаціўся аб развіцці мовы, яе культуры і дзяржаўным статусе, аб шляхах мовазнаўства і іншых галін навукі ў рэспубліцы. П. Ф. Глебка прымаў непасрэдны ўдзел у распрацоўцы плана выдання зводу беларускай народнай творчасці (БНТ). Ініцыяваная ім серыя БНТ налічвае каля 50 тамоў твораў традыцыйнай культуры. Па яго прапанове навуковыя супрацоўнікі ІМЭФ АН Беларусі пачалі збор і падрыхтоўку да выдання помнікаў гісторыі і культуры Беларусі (7 тамоў). Як вучоны і арганізатар навукі П. Ф. Глебка далучыўся да выпрацоўкі стратэгічных кірункаў развіцця тэатразнаўства і фалькларыстыкі, мастацтвазнаўства і этнаграфіі, кіназнаўства і этнамузыкалогіі.

Бібліяграфія

Зборнікі паэзіі

• «Шыпшына» (1927)
• «Урачыстыя дні» (1930)
• «Хада падзей» (1932)
• «Чатыры вятры» (1935)
• «Мужнасць» (1938)
• «Пад небам бацькаўшчыны» (1947)
• «Нашай славы зара» (1947)
• «Размова аб шчасці» (1948)
• «Вершы» (1975)
• «На спатканні дарог» (1990)
• «Выбраныя творы» (1952)
• «Збор твораў» ў 2 тамах (1958)
• «Збор твораў» у 3 тамах (1969—1971)
• «Збор твораў» у 4 тамах (1984—1986)

Паэмы

• «Арка над акіянам» (1932)
• «Арлянка» (1932)
• «У тыя дні» (1957)

Дзіцячая паэзія

• «Пад сцягам перамог» (1952)
• «Прывітанне Радзіме» (1961)
• «Вобразы роднай краіны» (1964)
• «Наш сцяг» (1972)
• «Наш лес» (1973)
• «Шчаслівы май» (1985)

Драматургічныя творы

• драматычная паэма «Над Бярозай-ракой» (1940, пастаўлена ў 1940)
• лібрэта оперы «Андрэй Касценя» («Лясное водгулле») (1947, пастаўлена ў 1970)
• вершаваная драма «Святло з Усходу» (1957, пастаўлена ў 1957)

Крытыка і публіцыстыка

• кніга нарысаў «Ураджай» (з П. Броўкам) (1933, саўмесна з П. Броўкам)
• зборнік артыкулаў «Паэзія барацьбы і перамогі» (1973)
• «Пытанні гісторыі, філалогіі і мастацтва» (1975)

Пераклады

Перакладаў на беларускую мову з рускай і ўкраінскай моў. Пераклаў на беларускую мову творы М. Горкага, А. Пушкіна, М. Лермантава, М. Някрасава, А. Чэхава, У. Маякоўскага, Т. Шаўчэнкі, М. Бажана, А. Пракоф'ева, А. Суркова і іншых.

Узнагароды

• Ордэн Леніна (1965),
• 2 ордэна Працоўнага Чырвонага Сцяга (1949, 1955),
• Ордэн «Знак Пашаны» (1939),
• Ордэн Чырвонай Зоркі (1943),
• медалі.

Памяць

• У Цэнтральнай навуковай бібліятэцы імя Я. Коласа НАН Беларусі створаны мемарыяльны кабінет Пятра Глебкі.
• Імем П. Глебкі названа вуліца ў Мінску.
• На доме, дзе ён жыў, усталявана мемарыяльная дошка.