Смольскі Дзмітрый Браніслававіч

Беларускі кампазітар, заслужаны дзеяч мастацтваў Беларускай ССР (1975), Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі Беларускай ССР (1980), народны артыст Беларусі (1987), уладальнік Ордэна Францыска Скарыны (2013 года), член СК Беларусі (1961), прафесар (1986). Яго сын — вядомы музыка-мультыінструменталіст Віктар Смольскі.

Біяграфія

Нарадзіўся 25 ліпеня 1937 года ў Мінску ў сям’і беларускага музыказнаўца Браніслава Сільвестравіча Смольскага. Музычнае асяроддзе спрыяла раннім праявам музычнага таленту (першая нотная публікацыя юнага кампазітара адносіцца да 12-гадовага ўзросту). З сямі гадоў пачаліся рэгулярныя заняткі музыкай (па класе скрыпкі) спачатку ў Маскоўскай цэнтральнай музычнай школе, а затым у музычнай школе-дзесяцігодцы пры Беларускай дзяржаўнай кансерваторыі. Тады ж пачаліся заняткі па кампазіцыі, якія праходзілі пад кіраўніцтвам вядомага беларускага кампазітара Я. К. Цікоцкага. У 1955 г. Дз. Смольскі паступае ў Маскоўскую кансерваторыю ў клас прафесара Ю. Шапорына, аднак праз год па стане здароўя ён вымушаны быў вярнуцца ў Мінск. Дз. Смольскі скончыў Беларускую дзяржаўную кансерваторыю па класе кампазіцыі прафесара А. В. Багатырова (1960), а затым аспірантуру пад кіраўніцтвам прафесара Маскоўскай кансерваторыі Н. І. Пейко (1967).

З 1962 па 2014 гг. Дз. Смольскі вёў клас кампазіцыі ў Беларускай акадэміі музыкі.

Асноўным фактам біяграфіі Дзмітрыя Смольскага прысвечаны фільм Беларускага тэлебачання «10 адкрыццяў Дзмітрыя Смольскага» (аўтар Т. Дубкова).

Творчасць

Творчы шлях Дзмітрыя Смольскага, які пачаўся ў канцы 50-х гг ХХ стагоддзя — найярчэйшая старонка ў гісторыі сучаснай музыкі. Ён адзін з тых, хто праклаў новыя шляхі ў беларускім музычным мастацтве канца 60-пачатку 70-х гг і здолеў прадэманстраваць прынцыпова новыя адносіны да кампазітарскай творчасці і да пастаўленых перад ім задач. Бліскучы талент і майстэрскае валоданне сучаснай кампазітарскай тэхнікай (Д. Смольскі жыва цікавіўся эўрапейскім авангардам 60-х гг і неаднаразова наведваў фестываль новай музыкі «Варшаўская восень») сталі асновай рэдкай дасканаласці формы ва ўсіх яго творах, а самабытнасць і яркасць аўтарскай мовы дазволілі слухачам і экспертам казаць пра «інтанацыі Смольскага».

Выступіўшы з сімфоніяй «Актафонія» (1967) і камернай араторыяй «Песні Хірасімы» на вершы японскіх паэтаў (1965), напісанымі ў серыйнай тэхніцы, Дзмітрый Смольскі не пабаяўся ўступіць у супрацьстаянне з агульнапрынятым афіцыёзным стылем, што панаваў у той час у мастацтве Беларусі. У гэтыя ж гады з’яўляюцца п’есы авангарднага плана і ў яго камернай музыцы. У серыйнай тэхніцы напісаны «Асціната» для флейты і фартэпіяна, саната для флейты і фартэпіяна (1967), сюіта для фартэпіяна «Гульня святла». Нельга не сказаць і пра творы з элементамі гумару, якія выйшлі з-пад яго пяра ў той жа час (Канцэрціна для скрыпкі, Варыяцыі для духавых і ўдарных). Гэты мяккі гумар у больш позняй творчасці кампазітара ператворыцца ў сарказм з элементамі трагіфарсу («Варыяцыі з беларускім менталітэтам», 15-я сімфонія, асобныя часткі іншых сімфоній і інш.).

Уражае багацце вобразаў музыкі Дз. Смольскага, аднак галоўнай тэмай яго твораў заўсёды былі і застаюцца філасофскае асэнсаванне жыцця і лёсу чалавека ў таталітарным грамадстве, глыбіня псіхалагічнага стану чалавечай асобы ў драматычных сітуацыях.

З імем Дзмітрыя Смольскага звязаны найярчэйшыя адкрыцці ў музыцы ХХ-XXI стст. Да гэтых адкрыццяў можна аднесці кожную з яго 15-ці сімфоній, дзе ў драматычным, трагічным альбо саркастычным аспекце адбілася ўся складанасць перажыванняў асобы ў яе ўзаемадзеянні з агрэсіўнасцю альбо абыякавасцю навакольнага свету.

Акрамя сімфоній безумоўнымі падзеямі музычнай гісторыі Беларусі сталі оперы Дз. Смольскага «Сівая легенда» (паводле аповесці У. Караткевіча) і «Францыск Скарына»; манументальныя араторыі «Мая Радзіма» на вершы беларускіх паэтаў і «Паэт» пра творчасць і жыццё Янкі Купалы; інструментальныя канцэрты (для фартэпіяна, скрыпкі, віяланчэлі, цымбалаў); камерна-інструментальныя і вакальныя сачыненні. Музыка Д. Смольскага з поспехам гучала ў многіх краінах свету (Германія, Францыя, Італія, Расія, Паўднёвая Карэя, ЗША і інш.), а CD з запісамі яго сімфоній, выдадзены брытанскай фірмай «Алімпія», быў прызнаны лепшым на конкурсе кампакт-дыскаў у ЗША ў 1992 г.

Дзмітрый Смольскі — выдатны педагог. На працягу больш за паўстагоддзя працы ў Беларускай дзяржаўнай кансерваторыі (цяпер Беларуская дзяржаўная акадэмія музыкі) ён выхаваў не адно пакаленне кампазітараў, сярод якіх ёсць заслужаныя дзеячы мастацтва Беларусі, лаўрэаты нацыянальных прэмій, дацэнты, прафесары — творчасць якіх уяўляе твар сённяшняй беларускай музыкі.

Творы кампазітара

Сцэнічная музыка

Оперы

• «Сівая легенда» (лібр. У. Караткевіча, паст. ДАВТам РБ, 1978);
• «Францыск Скарына» (лібр. С. Клімковіч, паст. на Беларускім тэлебачанні, 1988);
• канцэртная опера «Апалон-заканадаўца» (па матывах аднайменнай оперы Р. Вардоцкага(?), паст. Беларускай дзяржаўнай філармоніяй, 1991).

Харэаграфічныя кампазіцыі

• паэма «Патрыятычны эцюд» (1967),
• малюнак «Беларусы» (1967),
• Дзве балетныя сцэны (1969).

Вакальна-інструментальная музыка

Араторыі

• «Песни Хиросимы» для салістаў, двух фартэпіяна і чытальніка («Голос Хиросимы», сл. Т. Сімідзу, «Песок шестого августа», сл. Э. Янэдзі, «Снег», сл. С. Фукуду, «Стронций-90», сл. Т. Она, «Моя Японня», сл. X. Номі, 1966);
• «Мая Радзіма» (сл. Р. Барадуліна, Н. Гілевіча, А. Александровіча, А. Ставера, С. Грахоўскага, А. Вярцінскага, П. Панчанкі, М. Танка і народныя, 1970);
• «Паэт» («Шчаслівасць», «Гуслі-самаграі», «З гора ды з бяды», «На сенажаці», «Царскія дары», «Час», «О, так! Я — пралятар!», «Я — калгасніца», «Для тых, каго люблю», «Паэт і цэнзар», «З’езду Саветаў», «Сімфанічная карціна», «Шчаслівасць», сл. Я. Купалы, 1979).

Вакальна-сімфанічныя паэмы

• «Голоса рассвета» (сл. А. Дасталя, 1963), «Два лика Земли» (сл. М. Алтухова, 1969), «Поэма о Немане» (сл. П. Макаля, П. Харкова, 1975),
• «Поэма о Днепре» (сл. П. Макаля, П. Харкова, 1975);
• Цыкл «Бабін век» (сл. Е. Лось, 1971).

Для народнага аркестра і хору

• Паэма «Мы сейбіты шчасця» (сл. П. Макаля, 1968);
• Апрацоўка песні «Зорка Венера» для голасу і аркестра (1981).

Аркестравая музыка

Для сімфанічнага аркестра

• Сімфоніі: № 1 (1962), № 2 (1982), № 3 для аркестра і саліруючага фартэпіяна (1985); № 4 для аркестра і саліруючай скрыпкі (1986); № 6 (1989), № 7 (1990), № 8 з вершамі I. Бродскага (1992); № 9 для саліручай электрагітары и сімфанічнага аркестра (1994); № 10, № 11, № 12, № 13, № 14, № 15;
• «Актафонія» для сімфанічнага аркестра (1967);
• Святочная уверцюра (1963); Урачыстая уверцюра «Да 90-годдзя Я. Купалы» (1972); Уверцюра «Памяці Я. Коласа» (1972);
• Сімфанічная паэма «Беларусь» (1968);
• Сімфанічная карціна (1974);
• «Настальгія» для сімфанічнага аркестра (2017);
• Канцэрты для фартэпіяна з аркестрам № 1 (1960), № 2 (1975);
• Музыка для струнных, дзвюх труб і баяна з аркестрам (1965);
• «Прысвячэнне» для электрагітары и сімфанічнага аркестра;

Для камернага аркестра

• Канцэрціны: для скрыпкі (1972), для віяланчэлі (1973); Арыя (1978), «Сымон-музыка» для скрыпкі, ан-самбля скрыпачоў і аркестра (1982), Пятая сімфонія (1987).
• Канцэрты для цымбалаў і аркестра: № 2 «Памяці I. Жыновіча» (1974), № 3 (1983).

Для народнага аркестра

• Канцэрт № 1 для цымбалаў і аркестра (1961).
• Уверцюры: № 1 (1962), № 2 «Святочны дзень» (1971), № 3 (1974);
• «Беларускі распеў» (1978);
• «Рапсодыя» для двух цымбалаў (1980);
• Паэма «Партызанская мадона» (1985).

Для эстраднага аркестра

• Баса-асціната на тэму беларускай народнай песні «Чаму ж мне ня пець» (1962).